Bazylika konkatedralna Świętej Trójcy w Chełmży

---

Historia

Kościół, o którym mowa, ma bogatą historię sięgającą średniowiecza. Jego budowa rozpoczęła się w 1251 roku i trwała aż do drugiej połowy XIV wieku. Znajduje się on na malowniczej skarpie nad brzegiem jeziora i od początku był niejednokrotnie narażony na zniszczenia. Dwa wybitne najazdy Prusów miały miejsce w 1267 oraz 1286 roku, a w 1422 roku kościół spłonął podczas ataku litewsko-tatarskiego. W tym okresie podjęto decyzję o wprowadzeniu nowych sklepień.

Wiele późniejszych prac budowlanych miało na celu przywrócenie świetności tej świątyni. W 1692 roku użytkownicy nadali północnej wieży barokowe zwieńczenie.

Jednakże w XIX oraz XX wieku budowla poniosła znaczne straty. W drugiej połowie XIX wieku zlikwidowano gotyckie krużganki i inne przylegające zabudowania. W 1906 roku zamieniono oryginalny portal zachodni na neogotycką kruchtę, co zmieniło jego pierwotny charakter. Kolejnym tragicznych wydarzeniem był pożar w 1950 roku, który zniszczył dachy, część sklepień nawy głównej oraz hełm wieży. Pożar spalił także belkę tęczową. W wyniku odbudowy przedsięwziętej w latach 1968-1971, kościół powrócił do swojego oryginalnego wyglądu.

W historii tej świątyni znaczącą rolę odegrali polscy królowie. Odwiedzali ją m.in. Władysław Jagiełło, Kazimierz Jagiellończyk, Zygmunt August, Zygmunt III Waza z synem Władysławem IV oraz Jan III Sobieski. Ostatni z monarchów ofiarował kościołowi czaprak Kara Mustafy, zdobyty w trakcie odsieczy wiedeńskiej, który jest zachowany do dziś.

Warto również wspomnieć o obecności w tej świątyni prezydentów Polski, takich jak Stanisław Wojciechowski oraz Ignacy Mościcki. W 1966 roku kazanie wygłosił tutaj prymas Stefan Wyszyński, co podkreśla duchowy wymiar tego miejsca. Historia bazyliki jest nie tylko związana z wydarzeniami sakralnymi, ale również z istotnymi momentami w historii Polski.

Architektura

Świątynia ta jest przykładem architektury gotyckiej, zorganizowana w formie trójnawowej, oferująca korpus halowy z transeptem. Od zachodniej strony znajdują się dwie wieże, z których jedynie północna została wzniesiona w pełnej wysokości. Nawy boczne są znacznie węższe, mając zaledwie połowę szerokości nawy głównej.

Architektura tego kościoła to prawdziwe połączenie elementów, które są charakterystyczne dla typowej architektury katedralnej, w tym transept oraz dwuwieżowa fasada. Równocześnie dostrzegalne są wpływy form związanych z architekturą zakonów żebraczych, takich jak franciszkanie i dominikanie. Warto zwrócić uwagę na prezbiterium, które ma prostokątny kształt i nie posiada obejścia, co jest dla tych zakonów typowe.

Od strony zewnętrznej, wschodni szczyt prezbiterium jest wyjątkowo bogato zdobiony, charakteryzującym się blendami oraz bogatymi maswerkami, a zwieńczony jest sterczynami, co dodaje mu dzielności i wyjątkowego charakteru. Wnętrze budowli jest przestronne, a jego konstrukcję podtrzymują ośmioboczne filary, na których opierają się sklepienia gwiaździste, tworząc wrażenie ogromnej, harmonijnej przestrzeni.

Wyposażenie wnętrza

Gotyk (do XVI w.)

Wnętrze Bazyliki konkatedralnej Świętej Trójcy w Chełmży posiada unikalne elementy z okresu gotyku do XVI wieku. Wśród najważniejszych z nich znajduje się fragment płyty nagrobnej wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Siegfrieda von Feuchtwangena, który zmarł w 1311 roku. Dodatkowo na uwagę zasługuje Grupa Ukrzyżowania z 1422 roku, charakteryzująca się szczególnym wykonaniem – korpus rzeźby Jezusa jest pokryty skórą zwierzęcą oraz ludzkimi włosami, co wskazuje na kunszt warsztatu toruńskiego lub gdańskiego. Wśród dawnych rzeźb z łuku tęczowego zwracają uwagę: krucyfiks, Matka Boska Bolesna, św. Jan Ewangelista oraz św. Maria Magdalena, które pochodzą z początku XVI wieku.

Renesans (XVI w.)

W epoce renesansu, która miała miejsce w XVI wieku, w Świątyni można dostrzec stalle fundowane w 1519 roku przez biskupa Jana Konopackiego. Te wspaniałe elementy przeszły przekształcenia na początku XVII wieku i charakteryzują się fragmentami późnogotyckimi. W prezbiterium zobaczyć można nagrobek biskupa Piotra Kostki, który zmarł w 1595 roku. Postać zmarłego została przedstawiona jako osoba śpiąca, a sam nagrobek przypisuje się warsztatowi krakowskiemu. Warto również zwrócić uwagę na ambonę z 1604 roku, ufundowaną przez biskupa Wawrzyńca Gembickiego, która została przekształcona w 1676 roku.

Barok (XVII-XVIII w.)

W barokowym okresie, który trwał od XVII do XVIII wieku, wnętrze bazyliki wzbogacone zostało o ołtarz główny, datowany na ok. 1650 rok, zrealizowany przez lokalny warsztat według projektu G. B. Ghisleniego, będący fundacją biskupa Andrzeja Leszczyńskiego. Znajduje się tam również obraz Zdjęcie z Krzyża, który został stworzony w oparciu o grafikę Rubensa, datowany na połowę XVII wieku. Pomnik biskupa chełmińskiego Adama Kosa, który zmarł w 1661 roku, zawiera epitafium z popiersiem zmarłego, atrybuowanym G. Rossiemu. Wśród innych cennych dzieł znajduje się obraz Pokłon Trzech Króli autorstwa Luki Giordano z przełomu XVII i XVIII wieku oraz ołtarz Św. Krzyża, który został stworzony według projektu G. B. Cocchiego, z wyróżniającym się zwieńczeniem w kształcie korony, datowanym na połowę XVIII wieku. Na zakończenie, istotnym elementem jest ołtarz z obrazem bł. Juty, który jest przypisywany T. Kuntze i pochodzi z połowy XVIII wieku.

---

Oceń: Bazylika konkatedralna Świętej Trójcy w Chełmży

---