Michał Czajkowski (duchowny)

---

Życiorys

„Michał Czajkowski przyszedł na świat 3 października 1934 roku w Chełmży, w rodzinie, która była liczna, a jego rodzicami byli Teofil i Maria. Jego ojciec pracował jako kolejarz. Swoją edukację w zakresie szkoły podstawowej Michał rozpoczął w Sierpcu, ale zakończył ją już w Świdwinie. Maturę natomiast uzyskał w Gorzowie Wielkopolskim.

W 1953 roku rozpoczął swoje studia w Wyższym Metropolitalnym Seminarium Duchownym we Wrocławiu. Swoją edukację kontynuował na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim oraz w Papieskim Instytucie Biblijnym i Papieskim Uniwersytecie św. Tomasza w Rzymie w latach 1960-1964. Dodatkowo, studia odbył w École biblique et archéologique française w Jerozolimie w latach 1964-1966. W roku 1966 uzyskał stopień doktora na Papieskim Uniwersytecie Świętego Tomasza z Akwinu, a jego doktorat został nostryfikowany na ATK w 1977 roku. Habilitację obronił w 1987 roku, a w 1992 roku otrzymał tytuł profesora ATK, natomiast w 1997 roku został profesorem zwyczajnym.

Święcenia kapłańskie przyjął 15 czerwca 1958 roku z rąk bp. Bolesława Kominka. W pierwszym roku po święceniach pełnił funkcję wikariusza oraz katechety w Oleśnicy, a w latach 1967-1972 był wykładowcą w Wyższym Seminarium Duchownym oraz rektorem kościoła św. Marcina i duszpasterzem we Wrocławiu. W latach 1972-1976 był proboszczem parafii w Zgorzelcu, a następnie, aż do momentu emerytury, pełnił funkcję kierownika Katedry Teologii Ekumenicznej na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego (dawniej ATK) w Warszawie.

W swoim życiu pisał korespondencje dotyczące obrad II soboru watykańskiego dla „Tygodnika Powszechnego”. Michał Czajkowski był również jednym z założycieli Wspólnoty św. Marcina we Wrocławiu. W swoim dorobku ma wiele publikacji z zakresu teologii biblijnej.

Dodatkowo, był członkiem Komisji Episkopatu Polski do spraw Dialogu z Niewierzącymi oraz Komisji Episkopatu Polski do spraw Dialogu z Judaizmem. W latach 2003-2005 pełnił funkcję kierownika Katedry Egzegezy i Teologii Biblijnej Starego Testamentu na Uniwersytecie Szczecińskim. Należał również do Collegium Invisibile.

Był recenzentem wielu awansów profesorskich oraz rozpraw habilitacyjnych na ATK, PAT, ChAT, KUL oraz kilku innych uczelniach. W jego dorobku znalazło się także promowanie wielu doktorów oraz recenzowanie licznych doktoratów. Pod jego opieką napisano około stu prac magisterskich i licencjackich, a także recenzowano podobną liczbę prac.

W latach 1984-2006 był asystentem kościelnym miesięcznika „Więź” oraz współpracownikiem „Tygodnika Powszechnego”. Po dłuższej przerwie, od marca 2009 roku, ponownie zaczął publikować w Tygodniku Powszechnym.

Biblista i ekumenista

Michał Czajkowski jest uznawany przede wszystkim za eksperta w dziedzinie Biblii, ze szczególnym uwzględnieniem Ewangelii synoptycznych oraz Księgi Apokalipsy. Jego badania obejmują także znaczenie Pisma Świętego w duszpasterstwie oraz nowoczesne metody analizy biblijnej.

Bez wątpienia jego książka z 1993 roku, zatytułowana Egzystencjalna lektura Biblii, to pionierskie dzieło o zasięgu światowym. W niej Czajkowski wyjaśnia, dlaczego forma lektury, koncentrująca się na osobistych doświadczeniach, jest niezbędna. Rodzaje różnorodnych emocji i nadziei, jakie mogą być wzbudzone przez teksty biblijne, są szczególnie istotne w tym kontekście. Gdy egzegeza historyczno-krytyczna, która zyskała popularność pod koniec XIX wieku, prawie nie dostrzegała tych egzystencjalnych wartości, Czajkowski zainspirowany myśleniem Rudolfa Bultmanna, stworzył własne podejście i metodologię.

W swoich Agendach liturgicznych (1994, 1995, 1996) podejmuje się analizy tekstów biblijnych, za każdym razem starając się zrekonstruować ich kontekst historyczno-kulturowy. Otrzymał liczne entuzjastyczne recenzje za książkę I Ty zrozumiesz Pismo Święte, w której argumentuje, że do efektywnej lektury Biblii potrzebna jest odpowiednia baza wiedzy.

Jako ekumenista, Czajkowski skupia się na biblijnych fundamentach ekumenizmu, o czym pisał wielokrotnie w swoich pracach. Był jednym z tłumaczy Ekumenicznego Przekładu Przyjaciół, co jest prywatną inicjatywą mającą na celu zachęcenie kościołów do stworzenia oficjalnego, ekumenicznego przekładu. Dodatkowo zorganizował cztery sympozja ekumeniczne na ATK oraz współorganizował inne tego typu wydarzenia na ATK, ChAT i KUL.

W jego opinii, różnice pomiędzy katolikami a protestantami leżą w zakresie przekonań – katolicy przyjmują naukę Kościoła o Chrystusie, podczas gdy protestanci kierują się jedynie naukami zawartymi w Biblii. Jego zaangażowanie w dialog żydowski również wyraża biblijne podłoże. Czajkowski pisał o nieodwracalności Starego Przymierza oraz żydowskich korzeniach Chrystusa, przy tym wyrażając silne pragnienie przełamania stereotypów obecnych w polskim społeczeństwie.

Uważa, iż wszelkie formy antysemityzmu są sprzeczne z chrześcijaństwem i godzą w samego Chrystusa. W 2018 roku, za swoje zaangażowanie w dialog chrześcijańsko-żydowski, został uhonorowany Nagrodą im. ks. Stanisława Musiała.

Współpraca z organami bezpieczeństwa PRL

Kontakt Michała Czajkowskiego z organami bezpieczeństwa Polski Ludowej rozpoczął się podczas jego edukacji w Wyższym Seminarium Duchownym znajdującym się w Gościkowie-Paradyżu. 28 czerwca 1956 roku Czajkowski był w Poznaniu tuż po głównych demonstracjach i walkach, a w mieście trwały dalej akcje milicji oraz wojska przeciwko protestującym. W sutannie, z zapartym tchem, obserwował dramatyczne wydarzenia.

Już 13 lipca 1956 roku został wzywany na milicję w sprawie meldunkowej i potem skierowany do Urzędu Bezpieczeństwa. W trakcie tej rozmowy, jako kleryk, wymienił alumnów, którzy wcześniej należeli do Związku Młodzieży Polskiej, a także opisał napięcia oraz nieporozumienia wśród niektórych księży. Po zakończeniu dyskusji Czajkowski podpisał zobowiązanie do współpracy.

Verbum było motywowane chęcią rozpracowania konkretnych osób oraz zrozumienia atmosfery panującej w Wyższym Seminarium Duchownym w Gościkowie oraz Gorzowie. 28 sierpnia jednak Czajkowski postanowił zerwać tę współpracę.

Następnym razem Czajkowski został pozyskany przez bezpieczeństwo w sierpniu 1960 roku, a jego pseudonim brzmiał „Jankowski”. W tym przypadku esbecy użyli wobec niego szantażu o podłożu obyczajowym. Z informacji dziennika Rzeczpospolita opublikowanych w 2023 roku wynika, że szantaż ten dotyczył rzekomych czynów pedofilskich, które miały się zdarzyć w kontakcie z dwoma małoletnimi. Sam Czajkowski stanowczo zaprzeczył tym zarzutom.

Od połowy października do końca grudnia 1960 roku, Mieczysław Mrozowicz z SB spotkał się z TW „Jankowskim” osiem razy, starając się uzyskać od niego informacje i pisemne charakterystyki dotyczące kilkudziesięciu księży. Część zgłaszanych przez niego informacji miała charakter neutralny, jednak Czajkowski relacjonował także o napięciach wśród duchowieństwa, poruszał problem nadmiernego zamiłowania do rozrywek, takich jak gra w karty oraz problemy z nałogami.

Informował również o sytuacji na KUL. Podczas swojego pobytu w Rzymie w latach 1961–1962 utrzymywał korespondencję z oficerem prowadzącym, lecz przekazywał jedynie nieistotne informacje. Wkrótce jego kontakt z „Jankowskim” przejęły służby wywiadowcze MSW. Raporty z tego okresu obejmowały działalność polskich księży w Rzymie.

Po powrocie do Polski Czajkowski objął stanowisko wykładowcy wrocławskiego seminarium duchownego, przekazując informacje dotyczące Kościoła we Wrocławiu, również te mówiące o napięciach wśród duchowieństwa. W 1972 roku został proboszczem w Zgorzelcu, gdzie jego aktywność w SB znacznie osłabła. W 1976 roku, po przeniesieniu do Warszawy na ATK, znów dostarczał informacji dotyczących tej uczelni.

W tym okresie ksiądz Czajkowski miał luźne relacje z opozycją. Ostatnim jego oficerem prowadzącym był Adam Pietruszka, który wspierał go w latach 1977–1984. Za współpracę z bezpieką otrzymywał wynagrodzenie.

Punktem kulminacyjnym okazało się 28 października 1984 roku, kiedy to Czajkowski zdecydował się na definitywne zerwanie współpracy. Powodem była tragedia związana z morderstwem księdza Popiełuszki, w które zamieszany był jego oficer prowadzący. Czajkowski oświadczył Pietruszce, że wszystkiemu winna jest bezwzględna zbrodnia, której jako kapłan nie zamierzał rozgrzeszać.

Ujawnienie współpracy

17 maja 2006 roku, w artykule opublikowanym przez „Życie Warszawy”, podano informacje na podstawie dokumentów Służby Bezpieczeństwa przechowywanych w Instytucie Pamięci Narodowej. W wyniku badań przeprowadzonych przez historyków, ujawniono, że w latach 1960–1984 ksiądz Michał Czajkowski, jako tajny współpracownik o pseudonimie „Jankowski”, miał współpracować z tą instytucją. Z informacji przedstawionych przez Jana Żaryna, historyka związane z IPN, wynika, że priest ten donosił na prominentne osoby, takie jak arcybiskup wrocławski Bolesław Kominek, ksiądz Jerzy Popiełuszko, Jacek Kuroń oraz Jan Józef Lipski. Opinia Żaryna została podtrzymana przez Tadeusza Witkowskiego, a Adam Pietruszka określił Czajkowskiego jako jednego z najbardziej wartościowych agentów wśród duchowieństwa.

Redaktorzy miesięcznika „Więź” przygotowali specjalny raport dotyczący działań księdza, opierając się na materiałach z IPN oraz na rozmowach, które przeprowadzili zarówno z duchownym, jak i osobami, na które miał donosić. W momencie publikacji raportu, ksiądz Czajkowski wydał kontrowersyjne oświadczenie, w którym przyznał się do części zarzucanych mu czynów, jednak jednocześnie stanowczo negował wiele z informacji zawartych w jego aktach:

„Wina moja jest bezsporna. Trudno to 24-letnie uwikłanie tłumaczyć tylko epoką, naiwnością, lękiem, zbytnią swobodą wypowiedzi. Dałem dowód słabości charakteru. To, co się dzieje od kilku tygodni wokół mojej osoby, także interpretacje niesprawiedliwe i obraźliwe, traktuję jako zasłużoną pokutę.”

W 2007 roku Tadeusz Witkowski ujawnił, że w teczce dotyczącej ks. Czajkowskiego znajdowały się również materiały od innego tajnego współpracownika, znanego pod pseudonimem „Ignacy”. W 2009 roku ksiądz ponownie zapewniał, że nigdy nie donosił na ks. Jerzego Popiełuszkę, arcybiskupa B. Kominka, J. Kuronia ani J.J. Lipskiego.

Redakcja „Więzi” postanowiła powołać zespół badawczy, w skład którego weszli m.in. Andrzej Friszke, Anna Karoń-Ostrowska, Zbigniew Nosowski oraz Tomasz Wiścicki. Ustalono, że do współpracy z Służbą Bezpieczeństwa ksiądz Czajkowski został zmuszony szantażem, najpierw w roku 1956, a następnie w 1960 roku.

Warto dodać, że środowisko związane z Radiem Maryja wykorzystywało odkrycia dotyczące współpracy ks. Czajkowskiego do jego publicznych ataków. Sebastian Karczewski zakwestionował rzetelność raportu sporządzonego przez współpracowników „Więzi”, argumentując, że autorzy próbowali zminimalizować winę duchownego.

Po ujawnieniu faktów dotyczących współpracy, Czajkowski wycofał się z życia publicznego. W 2017 roku Józef Puciłowski zwrócił uwagę, że Czajkowski to jedyny kapłan, który przyznał się do współpracy z SB oraz przeprosił za swoje czyny. Przez całe 12 lat nie otrzymał żadnych nagród ani wyróżnień. Natomiast w 2018 roku otrzymał Nagrodę im. ks. Stanisława Musiała, co spowodowało wznowienie ataków na jego osobę.

Publikacje

W roku 2014 Michał Czajkowski posiadał imponujący dorobek 1074 publikacji, w tym 23 książek.

• Słowo blisko ciebie: wędrowało po Biblii i biblistyce, Warszawa 1983,
• Apokalipsa jako księga profetycznego orędzia napomnienia, pokrzepienia i nadziei, Wrocław 1987,
• Lud Przymierza, Warszawa 1992,
• Egzystencjalna lektura Biblii, Lublin 1993,
• Agenda Liturgiczna Maryi Niepokalanej, 1995, 1996, 1997,
• Z komentarzami biblijnymi na każdy dzień roku. Rok C, Wrocław 1994,
• Z komentarzami biblijnymi na każdy dzień roku. Rok A, Wrocław 1995,
• Z komentarzami biblijnymi na każdy dzień roku. Rok B, Wrocław 1997,
• I ty zrozumiesz Pismo Święte. Pierwsze wtajemniczenie w Biblię, Warszawa 1996,
• Galilejskie spory Jezusa. Struktura kerygmatyczna Mk 2.1–3.6, Warszawa 1997,
• W drodze do Jerozolimy, Warszawa 1996,
• Co nas łączy? ABC relacji chrześcijańsko-żydowskich, Warszawa 2003,
• Żydzi i chrześcijanie. Wspólne dziedzictwo wiary, Toruń 2004.

Nagrody i odznaczenia

Znany z licznych osiągnięć, Michał Czajkowski został uhonorowany wieloma nagrodami oraz odznaczeniami w zakresie działań na rzecz dialogu międzyreligijnego oraz edukacji. Jego praca przyczyniła się do znaczących zmian społecznych i kulturowych.

• otrzymał dwie nagrody ekumeniczne z dziedziny chrześcijaństwa oraz dwie z obszaru judaizmu,
• zdobył Nagrodę Ministra Edukacji Narodowej,
• był laureatem nagród rektorskich,
• otrzymał Dyplom Szczególnego Uznania od Zarządu Towarzystwa Miłośników Wrocławia,
• został uhonorowany Tęczowym Laurem za działania przeciwdziałające dyskryminacji mniejszości,
• w 2004 roku przyznano mu Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
• w 2001 roku otrzymał Medal „Zasłużony dla Tolerancji”,
• zdobył Interfaith Gold Medalion „Peace through Dialogue” przyznawany przez ICCJ,
• otrzymał Nagrodę im. ks. Stanisława Musiała,
• został uznany Honorowym Obywatelem Świdwina przez Radę Miasta w dniu 6 maja 1996 roku.

---

Oceń: Michał Czajkowski (duchowny)

---